Dros gyfnod o ddwy flynedd mae Roo Lewis wedi bod yn tynnu lluniau o dref Port Talbot sydd, yn ôl yr actor Michael Sheen, wedi gweld nifer o wrthrychau hedegog anhysbys neu UFOs. Fodd bynnag, nid yw’r llyfr sy’n deillio o hynny, Port Talbot UFO Investigation Club, yn astudiaeth o weld UFOs, ond yn hytrach mae’n defnyddio’r ffenomena fel man cychwyn i archwilio’r bobl, y tirlun a llên gwerin y dref.
“Magwyd fy nhaid, Cymro balch, yn Sir Benfro. Wrth ymweld, byddem yn mynd i’r Gorllewin ar y draffordd gan fynd heibio Port Talbot ar y ffordd. Roedd fy mrawd a minnau yn pwyso ein trwynau yn erbyn y ffenestr gan syllu ar y strwythurau a oedd yn debyg i orsafoedd gofod, y gwyddom nawr fel Ffwrnais Chwyth 4 a 5. Mae straeon tafarndai ym Mhort Talbot yn dangos ysbrydoliaeth Ridley Scott ar gyfer golygfa agoriadol Blade Runner — y gwaith dur yn ‘goleuo’ gyda’r nos gan fwrw allan fflamau anferthol i’r cymylau — nenlinell hyfryd ar dân. Mae’n dir gwyllt gyda chalon wyllt ac mae pawb yn cerdded o gwmpas fel pe bai’n normal.
“Mae mawrion cerddorol, sêr teledu, gwyddonwyr, gweithwyr proffesiynol yn y byd chwaraeon ac actorion Hollywood yn cynnwys Richard Burton, Antony Hopkins a Michael Sheen — sy’n honni bod Port Talbot yn ganolbwynt ar gyfer gweld UFOs — i gyd yn hanu o’r dref. Roeddwn i’n meddwl beth oedd am y lle hwn a oedd yn cynhyrchu cymaint o eiconau a pham oedd estroniaid eisiau ymweld ag ef mor aml?
“Mae hyd a lledrith yn perthyn i’r dref hon — rhamant yn yr hanes, y bobl, y rhythm a’r llên gwerin. Wrth dyfu i fyny cafodd Richard Burton ei alltudio o’i gartref wrth ymarfer ei dafluniad (digwyddiad a oedd yn rhy uchel i dŷ bach) felly yn hytrach byddai’n mynd allan i’r awyr agored ac yn seinio ar draws y cymoedd. Maen nhw’n dweud y gallwch chi glywed ei lais yn treiglo o gwmpas y mynyddoedd o hyd.
“Mae fy ymchwiliad wedi ymwneud â grym y Cymry a’r cymhelliant i lwyddo. Grym gobaith — rydym ni i gyd yn y gwter, ond mae rhai ohonom yn edrych ar y sêr. Ydi’r goleuadau yn yr awyr yn cynrychioli gobaith?
“Nid yw’r monograff hwn yn astudiaeth mewn gweld UFOs, yn hytrach, dyma’r cerbyd yr wyf yn ei ddefnyddio i adrodd straeon cadarnhaol am y rhyfeddol a’r bendigedig — y rhai sy’n ein hatgoffa ni o beth mae’n ei olygu i fod yn ddynol. Mae’n ymwneud â breuddwydio. Mae’n ymwneud â bod ar goll a chael eich canfod i gyd ar yr un pryd.
“Roedd fy nhad yn arfer dweud, mae’n bwysig beirniadu rhywbeth am yr hyn ydyw — nid yr hyn nad ydyw. Mae Port Talbot yn wlad breuddwydion — mae’r dref yn troi o amgylch y gwaith dur fel dodrefn ystafell fyw yn pwyntio ar y set deledu. Ond o fewn ychydig funudau ar droed, gallwch fynd o gopa mynydd dros dwyni tywod i’r traeth hiraf yng Nghymru. Bob haf mae’r môr yn tywynnu arlliw glas fflworoleuol o blancton sy’n ymweld. I gyd o dan lygaid barcud un o’r gweithiau dur integredig mwyaf yn y byd. Mae’r stori ddynol dal i fod yn fyw — mae yn yr aer, yn y calonnau ac yn llythrennol wedi’i gerfio yn y tirlun gyda metel troellog yn pwyntio tua’r awyr. Os ydych yn edrych y ffordd arall efallai byddwch yn gweld rhywbeth anhygoel.
“The Mae’r prosiect yn llythyr serch at dref hyfryd Port Talbot ac rwy’n ddiolchgar iawn am y cyfle i arddangos y gwaith yn Oriel Colwyn.
“Bendith Duw ar Bort Talbot a bendith Duw ar Gymru hardd. “
– Roo Lewis
Port Talbot UFO Investigation Club – Cyhoeddwyd gan GOST Books (2023)
Mae lluniau o’r llyfr wedi cael eu harddangos yn yr Oriel Bortreadau Genedlaethol, Llundain a’r Academi Frenhinol, Llundain.
Mae’r prosiect wedi ei gynnwys gan y BBC, The Guardian, Dazed & Confused, AnOther Magazine a llawer mwy.
